I. Khái quát phương pháp
Phương pháp dạy học hợp tác là một trong những phương pháp dạy học hiện đại được áp dụng vào việc dạy học hóa học ở bậc phổ thông, trong đó giáo viên tổ chức, điều khiển các hoạt động học tập hợp tác của nhóm học sinh, khuyến khích mỗi các em hợp tác tích cực theo khả năng của mình để đạt được những yêu cầu học tập, qua đó hình thành kiến thức, kỹ năng mới của bài học. Thông qua phương pháp dạy học này, học sinh nhận thức được nhiệm vụ, tạo động lực chung cho cả nhóm; phát triển các kĩ năng làm việc theo nhóm dưới sự hướng dẫn của giáo viên. Mặt khác, phương pháp dạy học hợp tác còn tập hợp được sự đóng góp của mỗi thành viên trong nhóm và tạo ra được mối quan hệ hỗ trợ lẫn nhau giữa các thành viên trong nhóm.
II. Thực trạng
Thực tế cho thấy rằng, chất lượng môn hóa học trong trường phổ thông trong tỉnh chưa ngang bằng với các tỉnh khác, điều này thể hiện qua các kỳ thi học sinh giỏi khu vực; học sinh giỏi quốc gia và các kỳ thi tốt nghiệp trung học phổ thông; thi tuyển sinh đại học, cao đẳng. Việc học tập của các em học sinh vẫn còn phụ thuộc vào lượng kiến thức truyền thụ một chiều từ thầy cô; tính tích cực về nhận thức, năng lực tư duy của các em trong học tập hóa học chưa được phát huy thỏa đáng. Từ khi ngành giáo dục nước ta đổi mới chương trình từ cấp tiểu học cho đến cấp trung học phổ thông thì việc đổi mới về phương pháp giảng dạy được các thầy cô, những nhà nghiên cứu giáo dục quan tâm hàng đầu. Môn hóa học không nằm ngoài xu thế đó, có rất nhiều phương pháp dạy học hiện đại đã được đề nghị, áp dụng thành công và được sự ủng hộ nhiệt tình của giáo viên cũng như học sinh trong việc dạy học môn học này ở nhiều trường phổ thông.
Tuy nhiên trong những năm qua, ở các trường phổ thông trong tỉnh, phương pháp dạy học hợp tác theo nhóm chưa được nhiều giáo viên sử dụng thường xuyên, hoặc có sử dụng thì cũng không phát huy hết những lợi ích mà phương pháp này mang lại.
III. Nguyên nhân
Kinh tế của địa phương còn rất nhiều khó khăn, việc học tập của con em trong quan niệm của nhiều gia đình là một nỗi lo toan, học sinh ngoài giờ học vẫn phải phụ giúp gia đình nâng cao chất lượng cuộc sống, tình trạng này phổ biến ở các vùng sâu, vùng xa của tỉnh. Tuy nhiên không phải vì thế mà chất lượng lại học tập không cao. Theo tôi nguyên nhân chủ yếu là chúng ta chưa thật sự đổi mới phương pháp; chưa mạnh dạn đầu tư, áp dụng các phương pháp dạy học tích cực, điển hình là phương pháp học hợp tác vào việc giảng dạy của mình. Hơn nữa, giáo viên chưa nắm vững cách thức vận hành các phương pháp này, nếu có áp dụng thì chỉ ở mức xếp các em vào một nhóm để cùng giải quyết một vấn đề phức tạp nào đó mà thôi.
Mặt khác phương pháp này còn đòi hỏi giáo viên phải chuẩn bị công phu khi soạn giáo án, quản lí khó khi tổ chức thực hiện trên lớp, tốn nhiều thời gian … cũng là một rào cản khiến cho dạy học hợp tác chưa thật sự là một phương pháp hữu hiệu trong dạy học hóa học.
IV. Đề xuất, vận dụng:
Qua thực tế giảng dạy, qua những kết quả đạt được sau mỗi mùa thi trong các năm học và quan trọng hơn hết là sau khi được cô giới thiệu những đặc trưng, những ưu điểm, cách thức thực hiện phương pháp học tập hợp tác theo nhóm vào việc giảng dạy tôi nhận thấy rằng để nâng cao chất lượng dạy học môn hóa học thì trước tiên phải thay đổi phương pháp dạy của bản thân và phương pháp học của học sinh. Tôi cũng rút ra được cho mình những kết luận mang tính đề xuất và trình bày một số vận dụng phương pháp dạy học hợp tác vào công việc chuyên môn của mình.
1) Đề xuất : Phương pháp dạy học hợp tác theo nhóm trong dạy học hóa học đòi hỏi giáo viên phải lưu ý một số vấn đề cơ bản sau đây:
a) Rèn cho học sinh một số kỹ năng :-Giao tiếp , tương tác học sinh với học sinh .
+ Biết lắng nghe và trình bày ý kiến một cách rõ ràng.
+ Biết lắng nghe và biết thừa nhận ý kiến của người khác.
+ Biết ngắt lời một cách hợp lí.
+ Biết phản đối một cách lịch sự và đáp lại lời phản đối.
+ Biết thuyết phục người khác và đáp lại sự thuyết phục.
-Tạo môi trường hợp tác, sự ảnh hưởng qua lại , sự gắn kết giữa các thành viên.
-Xây dựng niềm tin, tránh đi sự mặc cảm nhất là đối với đối tượng học sinh có khó khăn về điều kiện học tập.
-Kỹ năng giải quyết mâu thuẫn
b) Soạn giảng: Giáo viên phải chọn những bài, những câu hỏi trong bài học có độ khó tương đối, có hướng mở, phục vụ nhiều mục đích khác nhau và nhiều đối tượng khác nhau.
c) Chia nhóm :- Số lượng thành viên trong mỗi nhóm từ 4 đến 6 thành viên là có hiệu quả nhất. Xây dựng nhóm, yêu cầu trách nhiệm từng thành viên có tính luân phiên như: phụ trách chung, thư ký, giám sát thời gian, giám sát tài liệu, cổ động, báo cáo viên (thường chọn ngẫu nhiên một thành viên trong nhóm) …
- Một nhóm gắn kết với nhau trong khoản thời gian xác định vì khi tồn tại lâu sẽ sinh ra tình trạng trì trệ, thiếu năng động, dựa dẫm vào nhau.
- Số lượng các thành viên trong nhóm mang tính đa dạng hội đủ các năng lực giỏi, khá, trung bình, yếu và đa dạng về thành phần xuất thân, môi trường sống.
d) Giao nhiệm vụ cho nhóm : Nhiệm vụ giao cho mỗi nhóm phải rõ ràng, ngắn gọn, đủ để các thành viên hiểu rõ về nhiệm vụ cụ thể của tổ mình phải làm gì, làm trong thời gian bao lâu; nếu cần giáo viên có thể giải thích thêm một vài từ ngữ, khái niệm..., kiểm tra thử một vài thành viên xem các em có hiểu được nhiệm vụ được giao hay chưa. Giáo viên cần gợi ý cho các nhóm để các bạn lâu nay ít được phát biểu, ít được đề đạt ý kiến của mình có quyền đưa ra câu trả lời trước nhất. Phương tiện thường sử dụng là phiếu học tập
e) Tổ chức quản lí nhóm :
- Xác định cấu trúc hoạt động nhóm, thỏa thuận với học sinh phương án đánh giá kết quả. Chọn cấu trúc hoạt động nào ưu việt nhất để cho học sinh thấy rằng mọi thành viên cần phải có trách nhiệm đóng góp, mọi thành viên đều phải hoàn thành công việc, mọi thành viên đều phải được lĩnh hội kiến thức, thành công của nhóm chính là thành công của mỗi cá nhân. Vì thế học sinh cần phải hợp tác chặt chẽ với nhau.
- Ưu tiên cho những bạn yếu hơn đưa ra đáp án trước nhất và dễ nhất để các em này có cơ hội tham gia vào hoạt động chung của nhóm.
- Trong quá trình học sinh hoạt động nhóm, giáo viên theo dõi tổng quát, phát hiện và hỗ trợ cho nhóm có khó khăn, kịp thời uốn nắn, điều chỉnh những lệch lạc của học sinh. Giáo viên phải hạn chế đến mức thấp nhất việc nói của mình trong khi các em đang hoạt động nhóm. Nếu cần, giáo viên cho cả lớp dừng lại để tập trung chú ý nghe giáo viên hướng dẫn thêm.
f) Tổ chức báo cáo :
Giáo viên cần quy định thời gian cụ thể cho các nhóm lên báo cáo; không chỉ trích các nhân cụ thể mà chỉ phân tích ý tưởng, suy nghĩ. Nói cách khác, trong tranh luận chỉ có quan điểm hợp lí và chưa hợp lí mà thôi.
2. Vận dụng: Hoạt động nhóm thảo luận Tính chất vật lý của Photpho
a) Chuẩn bị Phiếu học tập : HS đọc sách giáo khoa; quan sát mẫu Pđỏ, Ptrắng và cho biết:
-Trạng thái, màu sắc:
-Nhiệt độ nóng chảy:
-Tính tan:
-Tính độc:
-Tính bền ở nhiệt độ thường:
-Trạng thái, màu sắc.
-Tính tan:
-Tính độc
-Tính bền ở nhiệt độ thường:
b) Chia nhóm
Nhóm hợp tác 4 – 6 học sinh, mỗi thành viên trong nhóm phụ trách một nội dung trong phiếu học tập. Các em cùng nội dung của mỗi nhóm sẽ họp lại thành nhóm chuyên gia cùng nhau thảo luận nội dung của mình trong 2 phút, sau đó các em trở lại nhóm hợp tác của mình giảng bài cho nhau trong khoản 5 phút.
c) Chỉnh lý, đánh giá
Giáo viên chỉnh lý, đánh giá theo cấu trúc Jigsaw, lưu ý rằng là nên gọi bất kỳ học sinh nào trình bày kết quả; sau đó giáo viên chỉnh lý, bổ sung (kết lại) kiến thức phần tính chất vật lý của Photpho. Bài kiểm tra các em tự chấm, trước đó giáo viên nên thỏa thuận rõ rang với học sinh về điểm số.
V. Kết luận:
Trong học hợp tác nhóm, trách nhiệm học tập của mỗi thành viên được chia sẻ. Mỗi thành viên đều có trách nhiệm giúp đỡ, động viên lẫn nhau để hoàn thành nhiệm vụ.
Tổ chức dạy học nhóm là một hình thức dạy học mới. Đó là một trong những hình thức thực hiện tốt việc dạy học phát huy tính tích cực và tương tác của học sinh. Với hình thức này, học sinh được hấp dẫn, lôi cuốn vào các hoạt động học, thu lượm kiến thức bằng chính khả năng của mình với sự giúp đỡ, hướng dẫn của giáo viên.
Dạy học theo nhóm đòi hỏi giáo viên phải chuẩn bị kĩ lưỡng kế hoạch dạy học, lựa chọn những nội dung thực sự phù hợp với hoạt động nhóm và thiết kế được các hoạt động giúp các em lĩnh hội, khám phá kiến thức mới một cách tốt nhất.
Qua tiếp thu môn học Các phương pháp hiện đại trong dạy học hóa học, dù chưa nhuần nhuyễn trong việc phác thảo, hoạch định kế hoạch áp dụng một phương pháp cụ thể vào công việc của mình nhưng bản thân tôi đã lĩnh hội được nhiều vấn đề mang tính đột phá về nâng cao chất lượng chuyên môn. Phương pháp dạy học hợp tác với các cấu trúc hoạt động nhóm được tôi trình bày ở trên chắc chắn còn tồn tại nhiều khiếm khuyết, rất mong thầy cô hết lòng góp ý để tôi tích lũy thêm kinh nghiệm để khi về đơn vị áp dụng thực hiện vào giảng dạy có hiệu quả cao nhất.
Phương pháp dạy học hợp tác là một trong những phương pháp dạy học hiện đại được áp dụng vào việc dạy học hóa học ở bậc phổ thông, trong đó giáo viên tổ chức, điều khiển các hoạt động học tập hợp tác của nhóm học sinh, khuyến khích mỗi các em hợp tác tích cực theo khả năng của mình để đạt được những yêu cầu học tập, qua đó hình thành kiến thức, kỹ năng mới của bài học. Thông qua phương pháp dạy học này, học sinh nhận thức được nhiệm vụ, tạo động lực chung cho cả nhóm; phát triển các kĩ năng làm việc theo nhóm dưới sự hướng dẫn của giáo viên. Mặt khác, phương pháp dạy học hợp tác còn tập hợp được sự đóng góp của mỗi thành viên trong nhóm và tạo ra được mối quan hệ hỗ trợ lẫn nhau giữa các thành viên trong nhóm.
II. Thực trạng
Thực tế cho thấy rằng, chất lượng môn hóa học trong trường phổ thông trong tỉnh chưa ngang bằng với các tỉnh khác, điều này thể hiện qua các kỳ thi học sinh giỏi khu vực; học sinh giỏi quốc gia và các kỳ thi tốt nghiệp trung học phổ thông; thi tuyển sinh đại học, cao đẳng. Việc học tập của các em học sinh vẫn còn phụ thuộc vào lượng kiến thức truyền thụ một chiều từ thầy cô; tính tích cực về nhận thức, năng lực tư duy của các em trong học tập hóa học chưa được phát huy thỏa đáng. Từ khi ngành giáo dục nước ta đổi mới chương trình từ cấp tiểu học cho đến cấp trung học phổ thông thì việc đổi mới về phương pháp giảng dạy được các thầy cô, những nhà nghiên cứu giáo dục quan tâm hàng đầu. Môn hóa học không nằm ngoài xu thế đó, có rất nhiều phương pháp dạy học hiện đại đã được đề nghị, áp dụng thành công và được sự ủng hộ nhiệt tình của giáo viên cũng như học sinh trong việc dạy học môn học này ở nhiều trường phổ thông.
Tuy nhiên trong những năm qua, ở các trường phổ thông trong tỉnh, phương pháp dạy học hợp tác theo nhóm chưa được nhiều giáo viên sử dụng thường xuyên, hoặc có sử dụng thì cũng không phát huy hết những lợi ích mà phương pháp này mang lại.
III. Nguyên nhân
Kinh tế của địa phương còn rất nhiều khó khăn, việc học tập của con em trong quan niệm của nhiều gia đình là một nỗi lo toan, học sinh ngoài giờ học vẫn phải phụ giúp gia đình nâng cao chất lượng cuộc sống, tình trạng này phổ biến ở các vùng sâu, vùng xa của tỉnh. Tuy nhiên không phải vì thế mà chất lượng lại học tập không cao. Theo tôi nguyên nhân chủ yếu là chúng ta chưa thật sự đổi mới phương pháp; chưa mạnh dạn đầu tư, áp dụng các phương pháp dạy học tích cực, điển hình là phương pháp học hợp tác vào việc giảng dạy của mình. Hơn nữa, giáo viên chưa nắm vững cách thức vận hành các phương pháp này, nếu có áp dụng thì chỉ ở mức xếp các em vào một nhóm để cùng giải quyết một vấn đề phức tạp nào đó mà thôi.
Mặt khác phương pháp này còn đòi hỏi giáo viên phải chuẩn bị công phu khi soạn giáo án, quản lí khó khi tổ chức thực hiện trên lớp, tốn nhiều thời gian … cũng là một rào cản khiến cho dạy học hợp tác chưa thật sự là một phương pháp hữu hiệu trong dạy học hóa học.
IV. Đề xuất, vận dụng:
Qua thực tế giảng dạy, qua những kết quả đạt được sau mỗi mùa thi trong các năm học và quan trọng hơn hết là sau khi được cô giới thiệu những đặc trưng, những ưu điểm, cách thức thực hiện phương pháp học tập hợp tác theo nhóm vào việc giảng dạy tôi nhận thấy rằng để nâng cao chất lượng dạy học môn hóa học thì trước tiên phải thay đổi phương pháp dạy của bản thân và phương pháp học của học sinh. Tôi cũng rút ra được cho mình những kết luận mang tính đề xuất và trình bày một số vận dụng phương pháp dạy học hợp tác vào công việc chuyên môn của mình.
1) Đề xuất : Phương pháp dạy học hợp tác theo nhóm trong dạy học hóa học đòi hỏi giáo viên phải lưu ý một số vấn đề cơ bản sau đây:
a) Rèn cho học sinh một số kỹ năng :-Giao tiếp , tương tác học sinh với học sinh .
+ Biết lắng nghe và trình bày ý kiến một cách rõ ràng.
+ Biết lắng nghe và biết thừa nhận ý kiến của người khác.
+ Biết ngắt lời một cách hợp lí.
+ Biết phản đối một cách lịch sự và đáp lại lời phản đối.
+ Biết thuyết phục người khác và đáp lại sự thuyết phục.
-Tạo môi trường hợp tác, sự ảnh hưởng qua lại , sự gắn kết giữa các thành viên.
-Xây dựng niềm tin, tránh đi sự mặc cảm nhất là đối với đối tượng học sinh có khó khăn về điều kiện học tập.
-Kỹ năng giải quyết mâu thuẫn
b) Soạn giảng: Giáo viên phải chọn những bài, những câu hỏi trong bài học có độ khó tương đối, có hướng mở, phục vụ nhiều mục đích khác nhau và nhiều đối tượng khác nhau.
c) Chia nhóm :- Số lượng thành viên trong mỗi nhóm từ 4 đến 6 thành viên là có hiệu quả nhất. Xây dựng nhóm, yêu cầu trách nhiệm từng thành viên có tính luân phiên như: phụ trách chung, thư ký, giám sát thời gian, giám sát tài liệu, cổ động, báo cáo viên (thường chọn ngẫu nhiên một thành viên trong nhóm) …
- Một nhóm gắn kết với nhau trong khoản thời gian xác định vì khi tồn tại lâu sẽ sinh ra tình trạng trì trệ, thiếu năng động, dựa dẫm vào nhau.
- Số lượng các thành viên trong nhóm mang tính đa dạng hội đủ các năng lực giỏi, khá, trung bình, yếu và đa dạng về thành phần xuất thân, môi trường sống.
d) Giao nhiệm vụ cho nhóm : Nhiệm vụ giao cho mỗi nhóm phải rõ ràng, ngắn gọn, đủ để các thành viên hiểu rõ về nhiệm vụ cụ thể của tổ mình phải làm gì, làm trong thời gian bao lâu; nếu cần giáo viên có thể giải thích thêm một vài từ ngữ, khái niệm..., kiểm tra thử một vài thành viên xem các em có hiểu được nhiệm vụ được giao hay chưa. Giáo viên cần gợi ý cho các nhóm để các bạn lâu nay ít được phát biểu, ít được đề đạt ý kiến của mình có quyền đưa ra câu trả lời trước nhất. Phương tiện thường sử dụng là phiếu học tập
e) Tổ chức quản lí nhóm :
- Xác định cấu trúc hoạt động nhóm, thỏa thuận với học sinh phương án đánh giá kết quả. Chọn cấu trúc hoạt động nào ưu việt nhất để cho học sinh thấy rằng mọi thành viên cần phải có trách nhiệm đóng góp, mọi thành viên đều phải hoàn thành công việc, mọi thành viên đều phải được lĩnh hội kiến thức, thành công của nhóm chính là thành công của mỗi cá nhân. Vì thế học sinh cần phải hợp tác chặt chẽ với nhau.
- Ưu tiên cho những bạn yếu hơn đưa ra đáp án trước nhất và dễ nhất để các em này có cơ hội tham gia vào hoạt động chung của nhóm.
- Trong quá trình học sinh hoạt động nhóm, giáo viên theo dõi tổng quát, phát hiện và hỗ trợ cho nhóm có khó khăn, kịp thời uốn nắn, điều chỉnh những lệch lạc của học sinh. Giáo viên phải hạn chế đến mức thấp nhất việc nói của mình trong khi các em đang hoạt động nhóm. Nếu cần, giáo viên cho cả lớp dừng lại để tập trung chú ý nghe giáo viên hướng dẫn thêm.
f) Tổ chức báo cáo :
Giáo viên cần quy định thời gian cụ thể cho các nhóm lên báo cáo; không chỉ trích các nhân cụ thể mà chỉ phân tích ý tưởng, suy nghĩ. Nói cách khác, trong tranh luận chỉ có quan điểm hợp lí và chưa hợp lí mà thôi.
2. Vận dụng: Hoạt động nhóm thảo luận Tính chất vật lý của Photpho
a) Chuẩn bị Phiếu học tập : HS đọc sách giáo khoa; quan sát mẫu Pđỏ, Ptrắng và cho biết:
-Trạng thái, màu sắc:
-Nhiệt độ nóng chảy:
-Tính tan:
-Tính độc:
-Tính bền ở nhiệt độ thường:
-Trạng thái, màu sắc.
-Tính tan:
-Tính độc
-Tính bền ở nhiệt độ thường:
b) Chia nhóm
Nhóm hợp tác 4 – 6 học sinh, mỗi thành viên trong nhóm phụ trách một nội dung trong phiếu học tập. Các em cùng nội dung của mỗi nhóm sẽ họp lại thành nhóm chuyên gia cùng nhau thảo luận nội dung của mình trong 2 phút, sau đó các em trở lại nhóm hợp tác của mình giảng bài cho nhau trong khoản 5 phút.
c) Chỉnh lý, đánh giá
Giáo viên chỉnh lý, đánh giá theo cấu trúc Jigsaw, lưu ý rằng là nên gọi bất kỳ học sinh nào trình bày kết quả; sau đó giáo viên chỉnh lý, bổ sung (kết lại) kiến thức phần tính chất vật lý của Photpho. Bài kiểm tra các em tự chấm, trước đó giáo viên nên thỏa thuận rõ rang với học sinh về điểm số.
V. Kết luận:
Trong học hợp tác nhóm, trách nhiệm học tập của mỗi thành viên được chia sẻ. Mỗi thành viên đều có trách nhiệm giúp đỡ, động viên lẫn nhau để hoàn thành nhiệm vụ.
Tổ chức dạy học nhóm là một hình thức dạy học mới. Đó là một trong những hình thức thực hiện tốt việc dạy học phát huy tính tích cực và tương tác của học sinh. Với hình thức này, học sinh được hấp dẫn, lôi cuốn vào các hoạt động học, thu lượm kiến thức bằng chính khả năng của mình với sự giúp đỡ, hướng dẫn của giáo viên.
Dạy học theo nhóm đòi hỏi giáo viên phải chuẩn bị kĩ lưỡng kế hoạch dạy học, lựa chọn những nội dung thực sự phù hợp với hoạt động nhóm và thiết kế được các hoạt động giúp các em lĩnh hội, khám phá kiến thức mới một cách tốt nhất.
Qua tiếp thu môn học Các phương pháp hiện đại trong dạy học hóa học, dù chưa nhuần nhuyễn trong việc phác thảo, hoạch định kế hoạch áp dụng một phương pháp cụ thể vào công việc của mình nhưng bản thân tôi đã lĩnh hội được nhiều vấn đề mang tính đột phá về nâng cao chất lượng chuyên môn. Phương pháp dạy học hợp tác với các cấu trúc hoạt động nhóm được tôi trình bày ở trên chắc chắn còn tồn tại nhiều khiếm khuyết, rất mong thầy cô hết lòng góp ý để tôi tích lũy thêm kinh nghiệm để khi về đơn vị áp dụng thực hiện vào giảng dạy có hiệu quả cao nhất.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét